Eleştiri ekseninde aydınlanma ve demokrasi

İster tarihsel isterse kavramsal düzeyde olsun Aydınlanma üzerine yapılan herhangi bir incelemenin monolitik bir yapıya işaret etmesi beklenemez. Diğer bir deyişle Aydınlanma değil, aydınlanmalardan söz etmek gerekir. Bu çalışmada söz konusu aydınlanmalardan ikisine, Alman Aydınlanması ve İngiliz Aydınlanmasına odaklanılacaktır. Bu iki Aydınlanma görüşü, öncelikle aklın kullanım biçimlerine göre ayırt edilecektir. Gerek epistemolojik gerekse ahlak öğretileri düzeyinde Alman Aydınlanmasının nesnel aklı öne çıkartan yaklaşımının karşısına İngiliz Aydınlanmasının aklın öznel kullanımına ilişkin vurgusu, karşılaştırmanın ana eksenini oluşturacaktır. Bu noktada belki de vurgulanması gereken en temel unsur, aklın daima iki kullanımının aslında bir arada bulunuşudur. Dolayısıyla burada öne çıkartılan ayrım, yapay bir ayrım olmakla birlikte, vurgu farklarının yol açtığı toplumsal ve siyasal sonuçlara dikkat çekebilmek amacıyla indirgemeciliğin tüm olumsuz sonuçları dikkate alınarak yapılmıştır.